Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bước vào kỷ nguyên phát thải thấp, Liên minh châu Âu (EU) đang triển khai một trong những cơ chế thương mại – khí hậu có ảnh hưởng sâu rộng nhất: Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM).

Từ ngày 01/01/2026, mọi sản phẩm xuất khẩu thuộc nhóm ngành có cường độ phát thải cao sẽ phải chịu chi phí carbon bắt buộc, dựa trên lượng khí nhà kính phát sinh trong quá trình sản xuất.

Điều này không chỉ thay đổi cách doanh nghiệp Việt Nam xuất khẩu sang EU, mà còn tạo ra chuẩn mực mới cho minh bạch dữ liệu, công nghệ đo lường và quản trị phát thải trong chuỗi cung ứng.

Từ ngày 01/01/2026, CBAM bước vào giai đoạn thực thi chính thức

NỘI DUNG:

1. CBAM là gì và vì sao doanh nghiệp Việt Nam phải hành động ngay?

Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (Carbon Border Adjustment Mechanism – CBAM) là công cụ chính sách khí hậu mang tính bước ngoặt của Liên minh Châu Âu, được thiết kế để “định giá” lượng phát thải carbon gắn với hàng hóa nhập khẩu ngay tại biên giới EU.

Khác với cách diễn giải đơn giản là “thuế carbon”, CBAM thực chất là một cơ chế cân bằng chi phí carbon, bảo đảm rằng sản phẩm sản xuất bên ngoài EU phải chịu mức chi phí carbon tương đương với sản phẩm được sản xuất trong EU theo khuôn khổ của Hệ thống giao dịch phát thải EU ETS.

Nói cách khác, CBAM không tạo ra ưu đãi mới, mà xóa bỏ lợi thế ẩn của các nhà sản xuất tại quốc gia có tiêu chuẩn môi trường thấp hơn, qua đó ngăn ngừa tình trạng carbon leakage (rò rỉ carbon) – khi doanh nghiệp di chuyển sản xuất tới nơi có quy định lỏng lẻo để giảm chi phí phát thải.

Cơ chế này buộc doanh nghiệp xuất khẩu sang EU phải minh bạch hóa dữ liệu phát thải, đồng thời nội luật hóa một nguyên tắc then chốt của kinh tế carbon: “người gây phát thải phải trả tiền cho phát thải của mình”.

CBAM hiện áp dụng cho các ngành có cường độ phát thải lớn và rủi ro rò rỉ carbon cao như: thép, xi măng, nhôm, phân bón, điện và hydro. Về bản chất, đây là công cụ để EU thúc đẩy giảm phát thải toàn cầu, đồng thời bảo vệ tính toàn vẹn của chiến lược khí hậu trong lộ trình đạt mục tiêu Net Zero vào năm 2050.

2. CBAM 2026: Những yêu cầu siết chặt từ EU

Bắt đầu từ 01/01/2026, CBAM chính thức chuyển từ giai đoạn chuyển tiếp sang giai đoạn thực thi bắt buộc, đánh dấu bước chuyển quan trọng: từ nghĩa vụ báo cáo phát thải mang tính tự nguyện sang nghĩa vụ tài chính bắt buộc. Điều này có nghĩa là doanh nghiệp xuất khẩu vào EU sẽ phải trả chi phí carbon tương ứng với lượng phát thải của sản phẩm, được tính toán theo các quy định và cơ chế kỹ thuật nghiêm ngặt của EU.

Những biện pháp siết chặt được EU áp dụng bao gồm:

2.1.Nghĩa vụ tài chính bắt buộc

• Nộp chứng chỉ CBAM theo lượng CO₂ thực phát thải

Nhà nhập khẩu tại EU phải mua và nộp chứng chỉ CBAM tương ứng lượng khí nhà kính phát sinh trong toàn bộ chu trình sản xuất hàng hóa trước khi nhập khẩu. Đây là “hóa đơn carbon” được tính đúng – tính đủ – tính theo chuẩn EU.

• Giá chứng chỉ gắn với thị trường EU ETS

Giá CBAM sẽ dao động theo thị trường ETS (Hệ thống giao dịch phát thải của EU) – nơi carbon được mua bán như một loại tài sản.

Từ 2026 đến 2034, giá ETS được dự báo còn tăng khi EU từng bước cắt bỏ hoàn toàn hạn ngạch phát thải miễn phí.

• Thời hạn nộp bắt buộc

Khai báo CBAM hàng năm và việc nộp đủ số chứng chỉ tương ứng phải được hoàn tất muộn nhất vào ngày 30 tháng 9 của năm tiếp theo (ví dụ: cho hàng hóa nhập khẩu năm 2026, hạn chót là 30/09/2027). 

2.2. Yêu cầu pháp lý và quy trình chặt chẽ hơn

• Trở thành "Người khai báo CBAM được ủy quyền"

Sau ngày 31/03/2026, chỉ những nhà nhập khẩu đã được các cơ quan chức năng quốc gia phê duyệt làm "Người khai báo CBAM được ủy quyền" (Authorised CBAM Declarant) mới được phép nhập khẩu hàng hóa thuộc diện CBAM vào EU.

• Khai báo dữ liệu phát thải đã được xác minh

Toàn bộ dữ liệu phát thải phải được xác minh bởi tổ chức đánh giá độc lập trước khi nộp cho EU – bảo đảm tính minh bạch, chống gian lận.

• Hệ thống đăng ký tập trung

Các nhà nhập khẩu sẽ đăng ký với cơ quan có thẩm quyền của quốc gia thành viên EU, nơi họ cũng có thể mua chứng chỉ CBAM thông qua một nền tảng tập trung do Ủy ban châu Âu quản lý.

2.3. Biện pháp trừng phạt nặng

• Phạt tài chính

Doanh nghiệp không nộp đủ chứng chỉ có thể chịu mức phạt lên đến 10% doanh thu, hoặc khoản phạt cố định theo từng tấn CO₂ không được khai báo đầy đủ.

• Ngăn chặn nhập khẩu

Hàng hóa có thể bị giữ lại tại biên giới nếu nhà nhập khẩu không có tư cách là "Người khai báo CBAM được ủy quyền" hoặc không tuân thủ các nghĩa vụ liên quan.

2.4. Điều chỉnh liên quan đến EU ETS

• Loại bỏ dần hạn ngạch miễn phí

Song song với việc thực thi CBAM, EU sẽ loại bỏ dần các hạn ngạch phát thải miễn phí cho các nhà sản xuất EU trong các lĩnh vực thuộc CBAM từ năm 2026 đến năm 2034. Điều này nhằm tạo sân chơi bình đẳng giữa hàng hóa sản xuất trong EU và hàng nhập khẩu.

2.5. Mở rộng phạm vi áp dụng CBAM

• Ở giai đoạn chuyển tiếp: CBAM chỉ áp dụng cho 6 ngành có phát thải lớn: thép, nhôm, xi măng, phân bón, điện, hydro. 

• Từ ngày 01/01/2026: EU dự kiến mở rộng CBAM sang:

• Sản phẩm hạ nguồn (máy móc, thiết bị, linh kiện từ thép/nhôm),

• Các ngành tiêu thụ nhiều năng lượng như hóa chất, vật liệu, thiết bị công nghiệp.

Mục tiêu là bao phủ rộng hơn toàn bộ chuỗi cung ứng carbon, giảm thiểu rò rỉ carbon và nâng hiệu quả cắt giảm phát thải trên quy mô toàn cầu.

3. Doanh nghiệp Việt Nam đối mặt sức ép nào từ CBAM?

CBAM không chỉ là một rào cản thương mại mới; đó là phép thử toàn diện cho năng lực quản trị carbon của doanh nghiệp Việt Nam trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Các doanh nghiệp đang phải đối mặt với nhiều thách thức lớn:

3.1. Sức ép tài chính

• Chi phí xuất khẩu tăng đáng kể, khi doanh nghiệp phải mua chứng chỉ CBAM theo giá ETS châu Âu – vốn biến động liên tục và có xu hướng tăng.

• Biên lợi nhuận bị thu hẹp, đặc biệt với những ngành phụ thuộc nhiều vào năng lượng hóa thạch.

• Nguy cơ mất đơn hàng khi giá bán bị đẩy lên cao, từ đó làm giảm sức hấp dẫn với khách hàng EU hoặc bị thay thế bởi sản phẩm từ các quốc gia có công nghệ sản xuất sạch hơn.

3.2. Sức ép về minh bạch dữ liệu và nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng

• Yêu cầu dữ liệu minh bạch: EU yêu cầu tính minh bạch và độ tin cậy cao. Nếu không thể cung cấp dữ liệu phát thải thực tế đã được xác minh, doanh nghiệp sẽ bị áp dụng hệ số phát thải mặc định rất cao do EU quy định, làm tăng chi phí CBAM một cách đáng kể.

• Khả năng bị từ chối nhập khẩu: Việc không tuân thủ quy định về báo cáo và xác minh phát thải có thể dẫn đến việc hàng hóa không được thông quan hoặc doanh nghiệp bị từ chối tư cách "Người khai báo được ủy quyền" tại EU. 

3.3. Sức ép về tăng cường năng lực quản lý phát thải

• Thiếu hệ thống đo lường & Dữ liệu hạn chế: Việc thiếu hụt các quy trình, công cụ đo lường và hệ thống kiểm kê khí nhà kính theo chuẩn quốc tế là một điểm yếu phổ biến. Nhiều doanh nghiệp chưa từng thực hiện kiểm kê GHG trước đây.

• Thiếu bộ phận nhân sự chuyên trách: Năng lực nội tại về quản lý dữ liệu bền vững và nhân sự chuyên trách còn hạn chế. Điều này dẫn đến sự chậm trễ và lúng túng trong việc phản hồi các yêu cầu dữ liệu phức tạp từ đối tác nước ngoài.

4. Giải pháp chuẩn hóa dữ liệu phát thải giúp doanh nghiệp Việt đáp ứng CBAM

Là tổ chức hàng đầu trong lĩnh vực kiểm kê khí nhà kính và tư vấn giảm phát thải, Vinacontrol là đối tác đáng tin cậy giúp doanh nghiệp chinh phục thành công các yêu cầu khắt khe của CBAM. 

Vinacontrol là đơn vị tư vấn uy tín hỗ trợ nhiều doanh nghiệp thực hiện kiểm kê khí nhà kính theo Nghị định 119/2025/NĐ-CP và ISO 14064-1

Giải pháp của Vinacontrol:

• Thiết lập hệ thống thu thập dữ liệu chuẩn hóa, phù hợp từng đặc thù doanh nghiệp.

• Tính toán phát thải cho cả ba phạm vi (Scope 1, 2, 3), báo cáo theo đúng chuẩn CBAM, Nghị định 119/2025/NĐ-CP, GHG Protocol, ISO 14064-1,…

• Xác minh độc lập hồ sơ phát thải, đảm bảo dữ liệu đủ độ tin cậy để nộp cho đối tác EU hoặc cơ quan thẩm quyền.

Không chỉ dừng lại ở kiểm kê, đội ngũ chuyên gia khí nhà kính của Vinacontrol đồng hành với doanh nghiệp trong việc:

• Nhận diện “điểm nóng phát thải” trong chuỗi sản xuất

• Đề xuất các giải pháp tối ưu về công nghệ – năng lượng – quy trình

• Xây dựng lộ trình giảm phát thải khả thi, phù hợp điều kiện vận hành và năng lực tài chính

• Hỗ trợ doanh nghiệp chuẩn bị chiến lược thích ứng CBAM dài hạn

Nhờ đó, doanh nghiệp có thể giảm thiểu rủi ro tài chính khi CBAM thu phí, tăng mức độ sẵn sàng trong chuỗi cung ứng xanh toàn cầu và củng cố uy tín với các đối tác xuất khẩu.

Với kinh nghiệm gần 70 năm trong lĩnh vực đánh giá sự phù hợp và tư vấn môi trường, Vinacontrol cam kết cung cấp các giải pháp đo lường – xác minh – tư vấn giảm phát thải dựa trên tiêu chuẩn quốc tế, giúp doanh nghiệp Việt Nam chủ động vượt qua sức ép từ CBAM và nắm bắt cơ hội trong nền kinh tế carbon thấp.

Mọi yêu cầu về dịch vụ của Vinacontrol, Quý khách vui lòng liên hệ Hotline/Zalo: 0243 943 3840 để được tư vấn và hỗ trợ tốt nhất!